Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), ngày 9/7/2025, Mỹ đã công bố đợt áp thuế đối ứng thứ hai với 8 quốc gia, trong đó mức thuế cao nhất (50%) được dành cho Brazil. Thông báo cho biết các mức thuế này có hiệu lực từ ngày 1/8/2025 và có thể mở rộng phạm vi áp dụng đối với các mặt hàng xuất khẩu chủ lực, bao gồm thủy sản.
Brazil hiện là nguồn cung cấp cá thịt trắng lớn thứ 5 vào thị trường Mỹ – sau Trung Quốc, Việt Nam, Iceland và Colombia – với kim ngạch đạt gần 59 triệu USD trong năm 2024, chủ yếu là cá rô phi (phi lê tươi, ướp lạnh, đông lạnh – các mã HS 030431, 030323, 030461). Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu của Brazil đã đạt hơn 32 triệu USD, tăng 62% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, với mức thuế 50% có hiệu lực từ 1/8/2025, và nếu áp dụng với nhóm mặt hàng cá thịt trắng – trong đó có các sản phẩm chủ lực như phi lê cá rô phi tươi, đông lạnh hoặc ướp lạnh, giá nhập khẩu bình quân có thể tăng từ 2,7–2,9 USD/kg lên hơn 4 USD/kg. Mức giá này chắc chắn khiến các nhà nhập khẩu Mỹ phải cân nhắc lại toàn bộ kế hoạch thu mua.
Dù Mỹ chưa công bố cụ thể nhóm hàng nào sẽ nằm trong diện bị đánh thuế, nhưng với việc cá thịt trắng là một trong những mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch nhập khẩu từ Brazil, khả năng nhóm hàng này bị tác động là hoàn toàn có thể xảy ra. Khi đó, tác động dây chuyền đến chuỗi cung ứng – từ doanh nghiệp chế biến đến người nuôi – sẽ là điều khó tránh khỏi. Trong ngắn hạn, một số nhà nhập khẩu Mỹ có thể xem xét lại tiến độ giao hàng, điều chỉnh sản lượng hoặc tìm kiếm nguồn thay thế, nếu Brazil không kịp thời điều chỉnh giá bán hoặc cấu trúc hợp đồng.
Trong khi đó, Việt Nam – nhà cung cấp cá thịt trắng lớn thứ hai vào Mỹ (chủ yếu là cá tra), đứng sau Trung Quốc – cũng dự kiến bị Mỹ áp thuế đối ứng 20%. Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu cá tra Việt Nam sang Mỹ đạt 175 triệu USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm ngoái. Riêng các sản phẩm cá tra chế biến sâu thuộc mã HS16 đạt 26 triệu USD, tăng tới 48% nhờ nhiều doanh nghiệp chủ động gom hàng trước thời điểm áp thuế. Trong bối cảnh Brazil có thể mất lợi thế cạnh tranh vì thuế, không ít nhà nhập khẩu Mỹ được cho là đang tìm kiếm các đối tác thay thế có chuỗi cung ổn định, chất lượng đảm bảo và năng lực đáp ứng nhanh – trong đó, Việt Nam là một trong những lựa chọn hàng đầu.
Việc Mỹ gia tăng các biện pháp thuế quan trong bối cảnh toàn cầu hóa chậm lại có thể khiến các doanh nghiệp Việt Nam chịu sức ép lớn hơn về chi phí đầu vào, thương lượng giá bán, cũng như tiến độ giao hàng. Tuy nhiên, với năng lực chế biến được đầu tư bài bản và xu hướng chuyển dịch từ xuất khẩu thô sang chế biến sâu ngày càng rõ nét, Việt Nam đang sở hữu nhiều dư địa để điều chỉnh chiến lược và thích ứng nhanh hơn với biến động thương mại.
Mặc dù giá trị xuất khẩu cá thịt trắng của Brazil sang Mỹ khá khiêm tốn so với Trung Quốc, tuy nhiên, nếu sau áp thuế 50%, Brazil không thể cạnh tranh với các sản phẩm cá thịt trắng khác trên thị trường Mỹ thì đây cũng có thể là cơ hội cho cá thị trắng Trung Quốc trên thị trường Mỹ. Trung Quốc hiện vẫn duy trì mức hoãn thuế riêng, theo thông báo ngày 12/5.
Trong 5 tháng đầu năm 2025, Trung Quốc đã xuất khẩu 368 triệu USD cá thịt trắng (chủ yếu là cá rô phi) sang Mỹ, đồng thời cũng là nguồn cung lớn nhất các sản phẩm này cho Mỹ.
Theo VASEP, các chính sách thuế của Mỹ đang tạo ra một bước ngoặt mới cho thị trường cá thịt trắng toàn cầu. Nếu Brazil gặp khó khăn do mức thuế cao, Colombia và Iceland – vốn có sản lượng thấp – cũng khó có thể bù đắp thiếu hụt tức thời. Trong khi đó, Việt Nam được đánh giá là có thể nắm bắt được một phần cơ hội chuyển dịch đơn hàng, đặc biệt là trong phân khúc cá tra chế biến sâu, mặc dù giá trị xuất khẩu cá thịt trắng của Brazil sang Mỹ so với Việt Nam cũng rất khiêm tốn. Song song với đó, các doanh nghiệp cần tính toán kỹ lưỡng về tỷ suất lợi nhuận, chi phí logistics và điều kiện hợp đồng, bởi nếu chính thức áp dụng mức thuế mới sẽ trực tiếp ảnh hưởng tới khả năng duy trì đơn hàng dài hạn.
Nhìn chung, thị trường Mỹ vẫn là một trong những điểm đến quan trọng của cá tra Việt Nam, nhưng không thể xem là bất biến. Việc đa dạng hóa thị trường, mở rộng hệ thống phân phối tại châu Âu, Trung Đông hoặc Mỹ Latinh vẫn nên được xem là chiến lược dài hạn, đặc biệt trong bối cảnh rủi ro địa chính trị và bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng.
Chính sách thuế mới của Mỹ tác động tới cuộc đua cá thịt trắng
Việc Mỹ công bố áp thuế nhập khẩu 50% đối với hàng hóa có xuất xứ từ Brazil, dù danh mục chi tiết chưa công bố, nhiều ngành xuất khẩu chủ lực – bao gồm thủy sản – được cho là sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp. Phi lê cá rô phi tươi hoặc ướp lạnh mã HS 030431, cá rô phi đông lạnh mã HS 030323, cá rô phi mã HS 030271, phi lê cá rô phi đông lạnh mã HS 030461 là các sản phẩm cá thịt trắng chủ lực Brazil xuất khẩu sang Mỹ. Do đó, chính sách thuế mới – nếu áp dụng với cá thịt trắng – sẽ tạo áp lực tức thời lên chuỗi cung ứng hiện có.
Dự đoán, tác động đầu tiên có thể đến từ việc phải điều chỉnh giá và điều kiện hợp đồng. Với mức FOB trung bình khoảng 2,7–2,9 USD/kg, thuế 50% sẽ đẩy giá nhập khẩu lên trên 4 USD/kg, làm giảm đáng kể sức cạnh tranh so với các nhà cung cấp như Việt Nam, Colombia hay Iceland. Một số nhà nhập khẩu Mỹ có thể cân nhắc giãn tiến độ giao hàng, điều chỉnh sản lượng, hoặc tìm nguồn thay thế.
Chuỗi sản xuất nội địa Brazil có thể sẽ phải điều chỉnh theo. Nếu xuất khẩu chững lại, các nhà máy chế biến cá thịt trắng trong nước có thể tạm giảm công suất, kéo theo áp lực tồn kho và ảnh hưởng đến người nuôi. Tuy nhiên, quy mô ảnh hưởng sẽ phụ thuộc vào tỷ trọng thị trường Mỹ trong cơ cấu xuất khẩu của từng doanh nghiệp, và đến nay chưa có báo cáo chính thức nào cho thấy hoạt động sản xuất bị gián đoạn.
Về phía doanh nghiệp, một số có thể cân nhắc chuyển hướng sang thị trường khác như châu Âu, Trung Đông hoặc Nam Mỹ. Tuy vậy, việc mở rộng thị phần tại các thị trường này không thể diễn ra trong thời gian ngắn, nhất là với các đơn vị chưa có hệ thống phân phối, thương hiệu hoặc chứng nhận kỹ thuật phù hợp. Một hướng khác là gia tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu, tận dụng các mã HS có thể được xếp vào nhóm thuế thấp hơn. Tuy nhiên, giải pháp này đòi hỏi năng lực công nghệ và thời gian đầu tư.
Với tổng quy mô thị phần không nhỏ và vị trí địa chính trị nhạy cảm, Brazil có thể sẽ theo đuổi đối thoại thương mại song phương để giảm thiểu tác động lâu dài. Trong khi đó, thị trường Mỹ sẽ cần đánh giá lại chiến lược đa dạng hóa nguồn cung, trong bối cảnh biến động chính sách ngày càng rõ rệt.
Hàng hóa Brazil nhập khẩu từ Mỹ đã bị áp mức thuế suất chung 10% theo sắc lệnh "Ngày Giải phóng" và dự kiến sẽ tiếp tục chịu mức thuế suất này sau ngày 1/8/2025, khi thuế suất được chuyển sang mức thuế suất cụ thể theo từng quốc gia.
Theo số liệu của Trung tâm Thương mại thế giới (ITC), nhập khẩu cá thịt trắng của Mỹ trong 5 tháng đầu năm 2025 đạt 810 triệu USD, tăng 15% so với cùng kỳ năm ngoái. Trung Quốc tiếp tục là nguồn cung cá thịt trắng lớn nhất cho Mỹ trong 5 tháng đầu năm nay. Sản phẩm cá thịt trắng người tiêu dùng ưa thích nhất tại thị trường này là phile cá rô phi đông lạnh mã HS 030461.
Trong 5 năm trở lại đây, năm 2022 ghi nhận là năm Mỹ tiêu thụ nhiều nhất cá thịt trắng, với khối lượng đạt 457 nghìn tấn, tăng 9% so với năm 2021. Riêng nhập khẩu từ Trung Quốc đóng góp 45% về khối lượng, trong khi Việt Nam đóng góp 30% và đứng thứ 2 về nguồn cung cá thịt trắng cho Mỹ (chủ yếu là cá tra).
Năm 2024, Trung Quốc vẫn giữ vững phong độ là nhà xuất khẩu cá thịt trắng nhiều nhất sang Mỹ. Mỹ đã nhập khẩu 191 nghìn tấn cá thịt trắng từ Trung Quốc trong năm 2024, tăng 6% so với năm 2023, chiếm 47% tổng khối lượng cá thịt trắng Mỹ nhập khẩu từ thế giới. Trong khi đó, Việt Nam tiếp tục duy trì vị trí thứ 2, với 31% tỷ trọng. Cũng trong năm 2024, Mỹ nhập khẩu từ Việt Nam 123 nghìn tấn cá thịt trắng, tăng 40% so với năm trước đó, đồng thời bỏ xa các quốc gia khác về cung cấp cá thịt trắng cho Mỹ.
Theo VASEP, trong nửa đầu năm 2025, xuất khẩu cá tra của Việt Nam vẫn tăng trưởng giữa thách thức thuế quan từ Mỹ. Tháng 6/2025, kim ngạch xuất khẩu cá tra Việt Nam đạt 194 triệu USD, tăng 13% so với cùng kỳ năm ngoái. Lũy kế xuất khẩu cá tra trong nửa đầu năm 2025 đạt 1,023 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm 2024. Xuất khẩu cá tra sang Mỹ trong tháng 6/2025 đạt 34 triệu USD, tăng 23% so với tháng 6/2024. Tổng xuất khẩu cá tra trong 6 tháng đầu năm 2025 sang Mỹ đạt 175 triệu USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm 2024.
03 sản phẩm cá thịt trắng được người tiêu dùng tại Mỹ ưa thích nhất là Phile cá rô phi đông lạnh mã HS 030461; phile cá tuyết cod đông lạnh mã HS 030471; và phile cá tra đông lạnh. Năm tháng đầu năm 2025, nhập khẩu phile cá rô phi đông lạnh của Mỹ đạt 195 triệu USD, tăng 32%, chiếm 24% tỷ trọng; nhập khẩu phile cá tuyết cod đông lạnh của Mỹ đạt 192 triệu USD, tăng 9% so với cùng kỳ, chiếm 23,7% tỷ trọng; nhập khẩu phile cá tra đông lạnh đạt 138 triệu USD, tăng 2% so với cùng kỳ năm ngoái , chiếm 17% tỷ trọng trong tổng giá trị cá thịt trắng Mỹ nhập khẩu từ thế giới.
Ngọc Thúy - FICen